afb. Fotopersbureau Het Zuiden, 12 juli 1953

De Omgang

Vanaf Weversplaats, richting Verwersstraat. Het beeld van Onze Lieve Vrouw, voorafgegaan door de plebaan mgr.van Susante, omgeven door kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders. Off. programma: deel 3, de rituele processie.
Stadsarchief (0005008)
Bosch allerlei I

Stille Omgang, een levende traditie

door Ed Hupkens

In een stad als 's-Hertogenbosch, met een zo rijke historie, zijn veel verenigingen actief om de tastbare bewijzen van dit verleden in stand te houden. Een van deze verenigingen is de Vereniging Stille Omgang 's-Hertogenbosch. Zij probeert de eeuwenoude traditie van de Mariaverering in ere te houden. Deze Bossche volksdevotie bestaat al sinds 1368 en is verweven met het miraculeuze 'wonderbeeld' van de Zoete Lieve Vrouwe van de kathedrale Sint-Jansbasiliek.

Volgens de volkslegende zou het beeld van Maria in 1315 een nachtelijke rondgang hebben gemaakt in de stad, waarna de bevolking verlost werd van een pestepidemie. Ter herinnering hieraan zou in 1368 de processie zijn ontstaan langs dezelfde weg die het Mariabeeld gelopen zou hebben. De eerste jaren van de processie moet dan een ander Mariabeeld zijn meegevoerd, want het huidige 'wonderbeeld' is pas in 1380 in een van de bouwloodsen van de Sint-Jan gevonden. Het beeld ondervond niet veel waardering, er waren zelfs mensen die het bespotten. Tegelijkertijd deden zich echter wonderbaarlijke gebeurtenissen voor, die aan de tussenkomst van Maria werden toegeschreven. Het Mariabeeld werd daarop geheel opgeknapt en geplaatst in de kapel in de Sint-Jan, die ruim zes eeuwen later nog steeds dienst doet als Mariakapel. De eerste, aan Maria toegeschreven wonderen werden vanaf 1382 opgetekend in het zogenaamde Mirakelboek.
Deze kostbare foliant bevat ongeveer vijfhonderd verklaringen van mirakelen en wonderbaarlijke gebedsverhoringen.
Het Mirakelboek is bijgewerkt tot 1603, het bevindt zich in de Mariakapel van de Sint-Jan.

Aloude Beeweg

De weg die de processie volgde, de bidweg of 'Beeweg', was niet willekeurig gekozen. Volgens Jan Mosmans beantwoordde de route enkel aan de wens om de Sint-Jan bij de luipoort te verlaten en er weer terug te keren via een zo lang mogelijke weg binnen de oude stadsmuren, zonder door stegen of langs vestingwallen te gaan, en zonder twee keer dezelfde straat te nemen. Jan van der Eerden wijst in zijn boek 'De stad als spiegel van de kosmos', op een mystieke bijzonderheid. De route van de Beeweg heeft een lengte van 7200 Bossche voet, en dat is precies de basislengte van de driehoek die ten grondslag ligt aan de, niet toevallige, structuur van de stad. Volgens Van der Eerden zou de Maria-omgang bedoeld zijn als jaarlijkse herinnering aan de stichting van de stad en ter bevestiging van haar voortbestaan.
In de 14e eeuw vond de jaarlijkse processie plaats op de eerste zondag na 24 juni, de feestdag van de H. Johannes de Doper. Vanaf 1511 werd de plechtigheid gehouden op de eerste zondag na het feest van Maria Visitatie (31 mei). Het beeld werd dan met grote plechtigheid door de stad rondgedragen, en die dag werd genoemd: 'Onze Lieve Vrouwe dragt' (Circuitus, of Deportatio Imaginis B. Mariae Virginis).
In de middeleeuwen groeide de processie uit tot een groot volksfeest, waar alle ambachtsgilden aan deelnamen. De stoet ging door de Peperstraat en door een gedeelte van de Verwersstraat, van daar trok zij door de Beurdsestraat over de Weversplaats, verder door de Sint Jorisstraat dwars over de Vughterstraat, door de Postelstraat en kwam zo door de Kruisstraat en de Visstraat, over de Hoge Steenweg op de Markt, vanwaar zij via de Hinthamerstraat in de Sint-Jan terugkeerde. Reeds dagen tevoren werden boden uitgezonden naar de abten van de belangrijkste kloosters van Berne, Floreffe, Averbode, Tongerlo, Park, Sint Geertrui van Leuven, Sint Michael van Antwerpen met brieven van de stadsoverheid, "hen verzoekende, ouder gewoonte, over te komen en alhier te wezen op den zondag ende beganckenisse van Onser Lieve Vrouwen dragt." Bosschenaren die in Antwerpen verbleven, werden aangemaand om op het processiefeest in hun vaderstad te zijn; wie niet kwam, moest een boete van twintig oude schilden betalen. De nacht vóór de processie werden vuurpannen op de pui van het Raadhuis gezet en werden de klokken van de Sint-Jan geluid. Bewoners uit de omliggende dorpen kwamen zingend en biddend de stad binnen, met hun vlaggen en patroonheiligen. De stoet vertrok van af de Sint-Jan, met de schutterij voorop om ruim baan te maken. Dan kwamen de gilden, in lange mantels, met brandende kaarsen en met hun banier en patroonheilige. Nu volgden de leden van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap met al hun attributen. Het beeld van de Zoete Moeder, getooid in een hermelijnen mantel, werd gedragen onder een troonhemel van goudlaken, en werd gevolgd door de stadsregering, de geestelijkheid en de kloosterlingen. Dan kwamen kleurige voorstellingen die personen en gebeurtenissen uit de bijbelse traditie voorstelden. Op de markt aangekomen, hield men halt bij een stellage, dat met pauwenveren en bloemen versierd was. Hierop werd het Mariabeeld geplaatst. Er werd vervolgens hulde gebracht aan de beschermvrouw en patrones van de stad.

Stille omgang

Na de inname van de stad in 1629 door Frederik Hendrik mochten er geen openbare processies meer gehouden worden. Het Mariabeeld en het Mirakelboek had men naar Brussel in veiligheid weten te brengen. De katholieke Bosschenaren lieten zich door het processieverbod niet weerhouden en liepen 'stilletjes' (zwijgend bij zichzelf biddend) toch door de bekende straten. Zo ontstond tijdens de Staatse overheersing de Stille Omgang: de gewoonte om rond de Bossche feestdag van Onze Lieve Vrouwe op 7 juli, negen dagen achtereen (een noveen) in stilte de Beeweg te lopen. Tijdens de Franse Tijd kwam wat meer godsdienstvrijheid, maar men bleef de Maria-omgang in stilte in de avonduren doen.
Op 27 december (op de feestdag van Sint-Jan de Evangelist) van het jaar 1853, na een gedwongen ballingschap van 225 jaar, keerden het Mariabeeld en het Mirakelboek weer terug in 's-Hertogenbosch en namen ze hun vertrouwde plekken in de Sint-Jan weer in. Rond het teruggekeerde Mariawonderbeeld ontstond meteen een enorme volksdevotie. Tijdens de cholera-epidemie van 1866 gingen veel Bosschenaren biddend de historische Beeweg lopen. Toen de Sint-Jan vanwege het besmettingsgevaar gesloten moest blijven en het wonderbeeld niet bezocht kon worden, ontstond spontaan een verlenging van de eeuwenoude Beeweg met een lus door de Lepelstraat, waar een vroeg-19e-eeuws Mariabeeld met Jezuskind op een binnenplaats van een branderij stond. Dit Mariabeeld, in de volksmond 'Maria tussen de tonnekes' genoemd, werd even het middelpunt van de omgangsdevotie. De beeltenis werd gezien als vervangster van het wonderbeeld in de Sint-Jan. De cholera-epidemie in 1866 was er dus de oorzaak van dat de Stille Omgang weer nieuw leven werd ingeblazen.

Plechtige Omgang

De in 1866 opgerichte 'Vereniging Mannenomgang' liet op zondag 9 juli 1916, ter gelegenheid van haar 50-jarig bestaan, een lang gekoesterde wens in vervulling gaan: voor het eerst sinds de middeleeuwen weer een openbare Plechtige Omgang. Het werd een bloemenstoet, waarbij het beeld van de Zoete Lieve Vrouwe werd rondgedragen. In latere jaren herleefde de middeleeuwse Mariadevotie pas echt. Maar toen verwerden de processies tot rusteloze en luide optochten; dansgroepen en muziekkorpsen zetten tijdens het 'Rijke Roomsche Leven' de toon, "een potpourri van stijlloosheid", aldus het dagblad Het Huisgezin. Het in juli 1953 gehouden Diocesaan Maria Congres werd afgesloten met een heel sobere omgang. De animo holde vanaf dat moment sterk achteruit. De Plechtige Omgang werd al gauw niet meer elk jaar, maar om de drie jaar gehouden. In 1966 lukte het niet meer vanwege een gebrek aan deelnemers. In 1967 was er nog eenmaal een grote processie. Daarna zijn nog alleen nog bescheiden omgangen met het Mariabeeld gehouden, steeds op de tweede zondag in de Mariamaand mei. Daarnaast vindt nog steeds de Stille Omgang in juli plaats, negen avonden achtereen vanaf het feest van Maria op 7 juli.

Toekomst

In de nacht van 20 op 21 maart 1977 werd het Mariabeeld in het Mariakapelletje aan de Lepelstraat van zijn sokkel gehaald en vernield. Deze gebeurtenis was voor Louis Aarts de aanleiding om een comité op te richten met als doel gelden in te zamelen voor het herstel van het beeld. Het beeld kon volledig worden gerestaureerd en keerde terug naar de kapel. Uit het comité is uiteindelijk de Vereniging Stille Omgang 's-Hertogenbosch voortgekomen, opgericht 4 mei 1982.
Binnenkort bestaat de Vereniging dus formeel 25 jaar. Gevraagd naar de doelstellingen, zegt voorzitter Marijke Janssens van de Vereniging: 'Het instandhouden van de aloude Beeweg, ook voor de toekomst, is erg belangrijk. De eeuwenoude Bidweg wordt door de Vereniging gemarkeerd door het plaatsen van Mariale afbeeldingen, en deze beeltenissen worden twee maal per jaar voorzien van bloemstukken. Namelijk op Moederdag op de tweede zondag van mei, als het beeld van de Zoete Moeder de Sint-Jan verlaat voor de Plechtige Omgang, en tijdens de negen dagen durende Stille Omgang van 7 tot 15 juli. Tevens heeft de Vereniging het onderhoud van de Mariakapel aan de Lepelstraat, vanouds bekend als Maria tussen de tonnekes, op zich genomen. Het hele jaar branden daar kaarsen en geuren er bloemen'. Ondanks de teruggang van het kerkbezoek, blijft de Mariaverering onveranderd op hetzelfde, hoge niveau. 'Wij merken dat aan het feit dat er volop kaarsjes worden gebrand, het offerblok is steeds goed gevuld, de specifieke Mariadagen worden goed bezocht', aldus Janssens.
24
KringNieuws 2 (2007) 24-26
Bosch allerlei II

Meimaand Mariamaand

door Ed Hupkens

De maand mei is vanouds de tijd dat er extra aandacht besteed wordt aan Maria, de moeder van Jezus. In veel katholieke landen worden dan processies en bedevaarten ter ere van Maria gehouden. In 's-Hertogenbosch kenmerkt de volksdevotie rond Maria zich door twee omgangen. Allereerst de Plechtige Omgang op de tweede zondag van mei (Moederdag), waarbij het mirakelbeeld van de Zoete Lieve Vrouwe van de Sint-Jan wordt rondgedragen. Daarnaast de Stille Omgang die in juli plaatsvindt, negen avonden achtereen vanaf het feest van Maria op 7 juli. Een rondgang langs tien Mariabeelden over een eeuwenoude loopweg.

De Plechtige Omgang is in 1368 ontstaan, ter herinnering aan de nachtelijke 'ommeganck' die het wonderbeeld van Maria volgens de volkslegende in 1315 zou hebben gemaakt, waarna de stad verlost werd van een pestepidemie. De organisatie van de Plechtige Omgang is altijd in handen geweest van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Na 1629 werd door de Staatse overheid een verbod op het houden van processies ingesteld. Mariabeeld en Mirakelboek werden naar Brussel in veiligheid gebracht om pas in 1853 in 's-Hertogenbosch weer terug te keren. De katholieke Bosschenaren lieten zich door het processieverbod niet weerhouden en liepen 'stilletjes' (zwijgend bij zichzelf biddend) toch door de bekende straten. Zo ontstond tijdens de Staatse overheersing de Stille Omgang: de gewoonte om rond de Bossche feestdag van Maria op 7 juli, negen dagen achtereen (een noveen) in stilte de Bidweg, ook Beeweg genoemd, te lopen.

Route Beeweg

Zowel de Plechtige als de Stille Omgang volgt de route van de eeuwenoude Beeweg. Als men besluit om het aloude traject eens te lopen, kan men het beste bij de Sint-Jan beginnen.
De Sint-Jan uitkomend, slaan we linksaf en lopen we via de Parade naar de Peperstraat. Aan het eind van de Peperstraat slaan we rechtsaf de Verwersstraat in. Na ongeveer dertig meter slaan we linksaf de Beurdsestraat in. Als we de parkeerplaats aan onze rechterhand voorbij zijn, gaan we meteen rechtsaf de Weversplaats op en al doorlopend komen we via de Oude Hulst op de Prins Bernhardstraat. Nu moeten we schuin naar links oversteken en rechts de St. Jorisstraat ingaan. Aan het eind van de St. Jorisstraat slaan we linksaf de Vughterstraat in en direct weer rechtsaf de Postelstraat in. De Postelstraat loopt vanzelf over in de Kruisstraat, we slaan linksaf de Korenbrugstraat in en na de Korenbrug, bij het beeld van Zoete Lieve Gerritje, gaan we rechtsaf de Lepelstraat in. De Lepelstraat uitlopend, gaan we rechtsaf de Visstraat in. Aan het eind hiervan gaan we rechtsaf de Hoge Steenweg in, richting de Markt. Als we nu met de bocht naar links meelopen, de Markt steeds aan de rechterzijde houdend, komen we vanzelf in de Hinthamerstraat terecht. Bij het eerste kruispunt gaan we rechtsaf de Torenstraat en komen zo weer bij de Sint-Jan uit, en is de aloude route waarlangs ooit Maria heeft gelopen, ten einde. Zie ook het in dit artikel opgenomen routekaartje van de Beeweg.

Tien Mariabeelden

De Beeweg wordt door een aantal Mariabeelden gemarkeerd. Deze Mariale afbeeldingen worden door de Vereniging Stille Omgang 's-Hertogenbosch onderhouden, een aantal beelden is ook door de Vereniging geplaatst. De beeltenissen worden twee maal per jaar door de Vereniging van bloemstukken voorzien: tijdens de Plechtige Omgang op de tweede zondag van mei en tijdens de negen dagen durende Stille Omgang van 7 tot en met 15 juli. Tevens heeft de Vereniging het onderhoud van de Mariakapel aan de Lepelstraat op zich genomen. Ook zorgt de Vereniging ervoor dat bij alle beeltenissen de blauw/witte Mariale vlag wordt uitgehangen.

Maria in 't Sevengester

Het pand Verwersstraat 79, op de hoek van de Beurdsestraat, heet In 't Sevengester. Boven de winkeldeur bevindt zich een gevelsteentje van Franse kalksteen, waarin zeven sterren zijn te onderscheiden. Pand en gevelsteen dateren van begin 16e eeuw.
In de zijgevel van het pand aan de Beurdsestraat bevindt zich een nis met een Mariabeeldje. Huiseigenaar Gerard Hurkens (van de verfhandel) plaatste in 1970 een Mariabeeldje in de nis. Dat beeldje was op zekere dag verdwenen. Inmiddels was Hurkens in het bezit van een ander Mariabeeldje gekomen. Dit staat nu, verankerd aan de gevel, in de nis, beveiligd met een hekje. Het beeldje van kunststeen is ontworpen door Willem Friese en uitgevoerd door Klaas van Rosmalen van de firma Parastone. Het is een gestileerd beeldje met een grove oppervlak van de zittende Maria met Kind; de kleding en zetel zijn schematisch aangegeven. Officieel behoort dit Mariabeeld niet tot de Mariale markeringen van de Beeweg. Het wordt wel door de Vereniging onderhouden, en tijdens de meimaand en de omgangsdagen worden er ook bloemen geplaatst.

Maria van de Beurdsestraat

De Beurdsestraat is de eerste straat geweest waar bewoners tijdens de Plechtige Omgang Mariabeeldjes met kaarsen en bloemen voor de ramen zetten. In het begin van de twintigste eeuw bestonden de Plechtige Omgangen uit langgerekte, uitbundige optochten waarin het mirakelbeeld van de Zoete Lieve Vrouwe uit de Sint-Jan werd meegedragen. In 1916 werd in het hoekpand Beurdsestraat-Kemelsharenhoek een Mariale gedenksteen gemetseld, als herinnering aan de omgang van 1915. Het was een grote, rechthoekige, van kalksteen vervaardigde gevelsteen. Onder de gevelsteen hing een lantaarn waarin kaarsjes gebrand konden worden. In 1966 werden de huizen aan de Beurdsestraat gesloopt en verdween ook de gevelsteen, en wel naar de gemeentewerf.
Op 3 mei 1981 is op initiatief van de Vereniging aan de andere zijde van de Beurdsestraat, in de zijgevel van het huis aan de Binnendieze, wederom een Mariale afbeelding geplaatst. Dit van terracotta gemaakte Mariabeeldje is vervaardigd door de kunstenaar Frans van Amelsfoort en ingezegend door pater Barnabas van de Brule. Een traditioneel, naturalistisch beeldje van een staande Maria met Kind. Tevens werd een plaquette geplaatst, met de tekst: "Aan de overkant is na sloop Maria's beeltenis verdwenen. Aan deze gevel is zij weer verschenen. 1916 mei 1981". Op 8 juli 2001 vond de huidige voorzitter van de Vereniging het beeld in honderden stukken op de grond. Na een geldelijke inzameling kon een nieuw Mariabeeld gemaakt laten worden, ditmaal in bronzen uitvoering, vervaardigd door Emmy Peters uit Bokhoven. Op 30 april 2002 heeft bisschop Hurkmans het Mariabeeldje ingezegend.

Bosch' Marieke

In de gevel van het Refugiéhuis van Sint-Geertrui aan de St. Jorisstraat, bevindt zich het derde Mariabeeld: Bosch' Marieke. Het beeldje, in 1947 door beeldhouwer Manus Evers vervaardigd, is gehakt in een driehoekig blok natuursteen, dat ingepast is in de hoek van het gebouw. Het is een afbeelding van een staande vrouwelijke figuur in zeer hoog reliëf met scherpe en hoekige vlakken. Eronder staat de tekst: "Herinnering aan Bosch' Marieke 1947". Bosch' Marieke was een volksstuk en tevens een Mariaspel naar een idee van een toenmalige kapelaan van de parochie van St. Cathrien. Deze wilde een beter contact bewerkstelligen met en tussen de bewoners van de Oude Hulst, Weverplaats, De Mortel, Bandsche Poort en Berenbijt. In het spel speelden ongeveer 100 bewoners mee. Op 29 mei 1947 vond in het Casino de première plaats, in 1955 werd het voor het laatst opgevoerd. Daarna verdween de oude buurt en het spel. De oorspronkelijke plaats van Bosch' Marieke was op de hoek Bandsche Poort en Oude Hulst. Toen daar de huizen werden afgebroken, is het beeldje op 18 oktober 1976 herplaatst in de St. Jorisstraat.
In het julinummer van KringNieuws komen in een vervolgartikel de resterende zeven Mariabeelden langs de Beeweg voor het voetlicht.
10
KringNieuws 3 (2007) 10-11
Bosch allerlei III

Julimaand Marianoveenmaand

door Ed Hupkens

7 juli is de Bossche feestdag van O.L. Vrouwe Maria. Traditiegetrouw begint op die dag de negendaagse Stille Omgang. In het meinummer van KringNieuws is aandacht besteed aan de route van de aloude Beeweg. Van de tien Mariabeelden die de Beeweg markeren, zijn in het meinummer al drie beelden besproken. In dit artikel komen de resterende zeven, langs de eeuwenoude route van de Beeweg geplaatste Mariabeelden, aan bod.

Koningin van den Heiligen Rozenkrans

Op de linkerzijgevel van het pand St. Jorisstraat 23 bevindt zich een mozaïek voorstellende: 'Maria Koningin van den Heiligen Rozenkrans B.V.O'. Het mozaïek is gemaakt naar een ontwerp van J.G.J. Huijboom, uitgevoerd door Handelsmaatschappij 'de Lint' uit Delft en is in 1923 door de vereniging 'Mannenomgang' aangekocht. Deze vereniging is in 1866, toen de stad door een cholera-epidemie werd getroffen, opgericht door meubelmaker Johannes Dirks. In de 19e eeuw waren het doorgaans vrouwen, die tijdens de avonduren, op enigszins heimelijke wijze de Omgang liepen. Door toedoen van Johannes Dirks begonnen ook steeds meer mannen de Stille Omgang te lopen, in 1866 liepen al honderden mannen openlijk met Dirks mee. Door het besmettingsgevaar van de cholera moest de Sint-Jan gesloten blijven, en kon het wonderbeeld van Maria niet bezocht worden. Er ontstond spontaan een verlenging van de eeuwenoude Beeweg met een lus door de Lepelstraat, waar een vroeg-19e-eeuws Mariabeeld met Jezuskind op een binnenplaats van een branderij stond. Dit Mariabeeld, in de volksmond 'Maria tussen de tonnekes' genoemd, werd even het middelpunt van de omgangsdevotie. De beeltenis werd gezien als vervangster van het wonderbeeld in de Sint-Jan. De cholera-epidemie in 1866 was er dus de oorzaak van dat de Stille Omgang weer nieuw leven werd ingeblazen.
Op 9 juli 1916 vierde de vereniging 'Mannenomgang' haar gouden jubileum met een magnifieke Plechtige Omgang, die daarna jaarlijks over de Beeweg trok. In 1992 is het mozaïek, onder supervisie van architect Herman Teering, geheel gerestaureerd en opnieuw van een luifel voorzien. Op 4 oktober 1992 is het mozaïek door pastoor B. Speekenbrink ingezegend. Van de vereniging 'Mannenomgang' is niets meer bekend. Het enige dat deze vereniging heeft nagelaten is het mozaïek uit 1923.

Regina Pacis

Aan de gevel van het pand Postelstraat 24 is het Mariabeeld 'Regina Pacis' ('Koningin van de Vrede') geplaatst. Het Mariabeeld is in 1985 door de Vughtse beeldhouwer H. Suyskens vervaardigd. Het is een eenvoudig en naturalistisch beeld van een zittende Maria met gespreide armen, uit natuursteen gehouwen. Het beeld is in 1985 aangebracht door Woningbouwvereniging SWH ter gelegenheid van de zesduizendste woning in het kader van de sociale woningbouw. Vanaf 1868 hebben op deze plek het klooster met kapel en scholen van de Zusters van Jezus, Maria en Jozef (JMJ) gestaan. De Zusters van JMJ waren in 1875 in Vlijmen een zogeheten educandinaat gestart, een kostschool voor meisjes in opleiding voor religieus onderwijzeres. In 1877 verhuist deze school naar hun panden aan de Postelstraat. Op 1 januari 1897 wordt het educandinaat omgezet in de erkende kweekschool voor onderwijzeressen onder de naam Mariënburg. In latere jaren worden een bewaarschool, een Montessori lagere school, een handelsschool voor meisjes en een mulo voor meisjes in de panden aan de Postelstraat gevestigd. Uiteraard alle R.K. In 1976 worden de gebouwen van de Zusters JMJ afgebroken en worden er de huidige huizen van SWH gebouwd.

Ons Lief Vrouwke

Op de hoek Korenbrugstraat-Kruisstraat staat een gebouw dat reeds in 1635 'Onder Ons Liefvrouwke' genoemd werd. Een aanduiding dat in die tijd al een Mariabeeld tegen de gevel geplaatst was. In het pand is nu café De Haverkist gevestigd. Omstreeks 1930 werd er door verschillende buurtcommissies alles in het werk gesteld om tijdens de negen dagen durende Stille Omgang, de straten van de Bidweg zo luisterrijk mogelijk te versieren. De buurtcommissie Kruisstraat/Korenbrugstraat ging over tot de aankoop en plaatsing van een Mariabeeld, vervaardigd door de Bossche beeldhouwer Sjef Kuipers. Tevens werden een baldakijn en troon aangebracht. Ook plaatste de buurtcommissie een erepoort aan de ingang van de Kruisstraat. De Tweede Wereldoorlog maakte aan al dit werk een einde. Tijdens de oorlog verdween het Mariabeeld op spoorloze wijze. In 1982 nam de Vereniging Stille Omgang het initiatief om op deze plek een Mariabeeld te herplaatsen. Op 8 mei 1983 werd het nieuwe beeld ingezegend door pater Barnabas van den Brule. Het is een exacte kopie van het oorspronkelijke beeld en is vervaardigd door H. Suyskens. Dit vrijstaande, van lindehout gemaakte Mariabeeld met Kind in neogotische stijl staat in een houten nis tegen de gevel.

De Goede Moeder

Op de hoek St. Jansstraat-Lepelstraat, aan de gevel van het 'Keershuys', bevindt zich het Mariabeeld De Goede Moeder. In vroegere tijden werd tijdens de omgangsdagen een groot Mariabeeld voor de gevel van het pand geplaatst, maar dit beeld was plotseling verdwenen. In 1982 is het beeldje door een anonieme gever geschonken aan de Vereniging Stille Omgang. Het is een zittende, traditioneel naturalistische Maria met Kind op schoot, uit lindehout gesneden door beeldhouwer H. Suyskens. De Vereniging liet ter nagedachtenis van Louis Aarts, oprichter van de Vereniging en stimulator van het behoud van de Stille Omgang, zijn naam aan de linkerzijde van het beeldje beitelen en zijn sterfdag, 2 augustus 1983, aan de achterzijde. Op 16 oktober 1983 werd De Goede Moeder ingewijd door pater Barnabas van den Brule.

Maria in de kapel

Tussen de cafés De Plekhoek en Het Kader aan de Lepelstraat bevindt zich een Mariakapel. Het daar verblijvende Mariabeeld, het gehele jaar door verse bloemen en brandende kaarsen omgeven, heeft een bewogen geschiedenis achter zich. De destillateurs en wijnhandelaren Frijhoff en Pompe vonden in een door hen aangekocht huis aan de Lepelstraat een groot, stenen Mariabeeld met Jezuskind, onder het stof en vuil. Het hoofd van Jezus ontbrak, dat is er bij een latere restauratie weer opgezet. Het Mariabeeld werd op de binnenplaats van de branderij gezet, recht tegenover de inrijpoort. Het stond vaak gewoon tussen grote vaten met jenever, in de volksmond werd het beeld al snel 'Maria tussen de tonnekes' genoemd. Sinds de cholera-epidemie van 1866 maakt het Mariabeeld deel uit van de historische Beeweg.
Van de herkomst van het Mariabeeld is niets bekend. Tijdens WOII werd het beeld beschadigd, na de oorlog werd het door beeldhouwer Jac de Bresser gerestaureerd. Het beeld is een staande Maria met Jezus op de arm. De houding van de figuur en de plooival doen laatgotisch aan. In 1977 werd het beeld andermaal gerestaureerd door George Piretti, nadat vandalen het beeld van de sokkel hadden gehaald. Deze gebeurtenis was de directe aanleiding voor Louis Aarts om de Vereniging Stille Omgang op te richten. In 1995/96 is de kapel naar idee en ontwerp van architect Jan van der Eerden gerenoveerd.

Maria Ruische Poort

De Ruische Poort aan de Hoge Steenweg dateert uit de eerste helft van de 16e eeuw. De poort gaf oorspronkelijk toegang tot het Refugiehuis van het Augustijnenklooster Mariënhage te Woensel. Een refugiehuis was een toevluchtsoord voor kloosterlingen elders, tijdens periodes van geweld of oorlog. Den Bosch kende tien refugiehuizen, waarvan er nog twee bewaard gebleven zijn: Mariënhage en Sint-Geertrui aan de Spinhuiswal/St.-Jorisstraat. Later zou het Refugiehuis Mariënhage de pastorie van de St.-Pieterskerk worden. In 1924 werd de poort eigendom van de gemeente, die tot restauratie besloot. Deze vond in 1927 plaats, zoals op de herdenkingssteen aan de achterkant van de poort te lezen valt. De oude pleisterlaag werd verwijderd en in de oorspronkelijke baksteen werd boven de poort een nis gemetseld met daarin een Mariabeeld. Het beeld is in 1927 uit natuursteen gehouwen door Jac Goossens. In mei 1982 is door de Vereniging Stille Omgang naast het Mariabeeld een devotielamp aangebracht.

St. Anna te Drieën

Vanaf de Markt de Hinthamerstraat inlopend, bevindt zich op een gegeven moment aan de rechterkant de St. Annapoort met daar achter de St. Annaplaats. Zowel poort als plaats zijn overblijfsels van een kapel die toegewijd was aan de H. Anna. Deze H. Anna is de moeder van Maria, de grootmoeder dus van Jezus. De Annakapel werd gebouwd door de Broederschap van de H. Anna, na afbraak in 1523 van de eerder bestaande kapel van het Groot Ziekengasthuis. Vanaf 1630 heeft de kapel dienst gedaan als Waalse kerk. In 1819 werd de kapel gesloopt in verband met de bouw van een nieuwe kerk voor de Hervormde Gemeente. Juist vanwege haar geschiedenis is deze plaats door de Vereniging Stille Omgang gekozen voor de beeltenis van St. Anna te Drieën, om de aloude Bidweg als Mariale Beeweg meer herkenbaar te maken. Het is een eenvoudig en naturalistisch reliëf, vervaardigd door de beeldhouwer H. Suyskens. Op 6 oktober 1985 werd het beeld ingezegend door plebaan Van der Camp.
12
KringNieuws 4 (2007) 12-14
Interview

Marijke Janssens

Interview over 'De Stille Omgang'
Boschtion FM, Knillispoort, zaterdag 17 maart 2007
Van Zuijlen
Deze ombragt, omgang of processie, met het beeld, en ter eere van onze lieve vrouw genaamd van 's Hertogenbosch, werd jaarlijksch met de grootste pracht en vereering gehouden, zij trok door de voornaamste straten der stad, om het gewandhuis (thans de boterhal) en over de markt, behalve de hoogere en lagere geestelijkheid, de regering in hunne deftige feestgewaden en de leden van het lieve vrouwe broederschap, welks stichting dagteekent van het jaar 1318, waren alle burgers van 's Hertogenbosch, op boete verpligt, dien omgang mede te doen, de schutters der vier schuttersgilde in het harnas, hunne speellieden (trommelslagers pijpers) aan het hoofd en met vliegende vaandels de broeders der verschillende ambachtsgilden mede in hun harnas en met vliegende vaandels, de kamers van Rhetorica of gilde van St. Barbara, St. Catharina en St. Agatha, de passiebroeders spelende of voorstellingen gevende in de omgang, en de geheele burgerij met brandende toortsen, gevolgd door vele vrouwen alle in feestgewaad. De vereering van die dag was zoo groot en zoo diep bij de R. Cath. ingeworteld, dat zelfs na de reductie van 1629, toen alle openbare godsdienst der R. Cath. verboden werd, die processie op den aangewezen dag en gedurende het octaaf bij avond en nacht in het geheim door mannen en vrouwen werden volgehouden, den gewone omgang volgende, gelijk dit ook nog heden ten dagen steeds in alle stilte en zonder aanstoot te geven wordt voortgezet.
672
Inventaris der archieven van de stad 's-Hertogenbosch I (1863) 672
Verhalen en legenden

De Plechtige Omgang

door Henny Molhuysen

De traditie van een Maria-omgang is al heel oud. Zelfs ouder dan de verering van onze Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch. Zo bezat de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap ook al een Mariabeeld. Ter gelegenheid van 'Sint Jansmisse' werd niet alleen één van de grote Bossche jaarmarkten gehouden, maar trok ook een Mariaprocessie door de straten. Pas toen het Mirakelbeeld grote vermaardheid genoot, werd dit meegedragen in de Maria-omgang.
Het herstel van de Plechtige Omgang is echter wel te danken aan het wonderbeeld. Nadat in 1853 het beeld in de stad was teruggekeerd werden er bidtochten gelopen. In 1916, bij de vijftigste maal dat deze omgang door de straten trok, werd er weer een Plechtige Omgang gehouden, die tal van historische en religieuse aspecten uitbeeldde.
in 1953, ter gelegenheid van het eeuwfeest van de terugkeer van het beeld, kwam daar verandering in. Op initiatief van kapelaan Hoes en rector Beex. De omgang zou een andere opzet krijgen. Voortaan zouden niet alleen verenigingsleden meer meedoen, maar slechts de vaandeldrager met twee of drie vertegenwoordigers.
Het eerste gedeelte vormde een mystieke Marialogie. Hierin zou uitgebeeld worden hoe God Maria in zijn scheppingsplan had voorzien en hoe deze voorspellingen waarheid werden. Uitgebeeld werden ook de belangrijkste gebeurtenissen uit het leven van Maria. Het tweede gedeelte toonde de geschiedenis van het Mirakelbeeld. De omgang werd afgesloten met een lithurgisch deel, waarbij het Mirakelbeeld zelf werd meegedragen.
Het geheel was uitermate kostbaar. De regisseurs, Kees Spierings en Jo van Erp, kwamen echter voor een groter probleem te staan: een tekort aan mannen. Het was kort dag. Toch kon de vernieuwde omgang op 12 juli volgens plan langs de beeweg trekken.
De plechtige omgang zou in deze vorm slechts korte tijd trekken. Het werd echter steeds moeilijker deelnemers te krijgen. In 1956 moest wegens een tekort aan deelnemers het geheel worden afgelast. In 1967 trok de Plechtige Omgang voor het laatst door de Bossche straten, maar toen in de Mariamaand mei. Mede door het tekort aan belangstelling in de zestiger jaren, hebben we dus afgelopen zondag niet meer de luisterrijke processie door de straten zien trekken. Sommige kostuums worden nog weleens gebruikt; de rest is nutteloos opgeslagen ten prooi aan de motten...
Brabants Dagblad donderdag 17 juli 1988
Literatuur en bronnenpublicaties

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 67, 109, 153, 256

J.H. van Heurn, Beschrijving der Stad 's-Hertogenbosch (2022) 210-213

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 250, 382, 412

n: vermelding in een voetnoot

Op deze pagina

Bosch allerlei I
Bosch allerlei II
Bosch allerlei III
Interview
Literatuur
Van Zuijlen
Verhalen en legenden

Zie ook

zoetelievevrouw.nl
URL om naar deze pagina te linken:

Bossche Encyclopedie |